Een circulaire verpakking ontwerp je niet alleen

De behoefte centraal

Wil je een tandpastatube verduurzamen, dan ga je in eerste instantie misschien op zoek naar alternatieve materialen voor de tube. Maar de behoefte van een consument ligt niet in die tube en zelfs niet in die tandpasta. Teruggebracht tot de kern is de behoefte om gaatjes en ander tandbederf te voorkomen. Een alternatief? Tandpasta tabs verpakt in een glazen potje. De behoefte is vervuld, de recyclebaarheid van de verpakking is verbeterd en zelfs hervullen is mogelijk, waardoor recycling wordt uitgesteld.

Zo zijn er tal van mooie voorbeelden van vernieuwende product-verpakkingscombinaties die waardeverlies voorkomen. Ken je bijvoorbeeld de Loco letter, de TV-Bike-Box van Van Moof, of de Morphing Pasta? Allemaal geweldige uitkomsten van een rethink proces. Waarbij het uitgangspunt de niet het bestaande product, maar de behoefte van de gebruiker is.

Verbeteren van bestaande verpakkingen

Rethinking kan dus voor een grote verduurzamingsslag van een verpakking kan zorgen. Of deze zelfs helemaal overbodig maken. Toch zal er vaak nog verpakkingsmateriaal nodig blijven. Gelukkig liggen ook daar verduurzamingskansen. Iets verder op de R-ladder staan namelijk verschillende strategieën voor het optimaliseren van bestaande verpakkingen. Duurzame verpakkingsoplossingen liggen in het toepassen van (een combinatie van) deze circulaire ontwerpstrategieën. Caitlin Ouwehand (verpakkingskundige bij het KIDV) lichtte deze toe in de Kickstart Workshop. 

Naast Rethink zijn voor verpakkingen Reduce, Reuse en Recycle belangrijke R-strategieën. Als je bekend bent met de R-ladder mis je waarschijnlijk nog wat strategieën in dit rijtje. Dat heeft er alles mee te maken dat strategieën als Repair en Refurbish wel toepasbaar zijn op producten, maar niet op verpakkingen.

Minder materiaal gebruiken

Bij Reduce is de belangrijkste vraag: kan ik dezelfde verpakking met minder materiaal maken? Door een verpakking lichter te maken, bespaar je grondstoffen. Zo heeft Spa over de jaren heen hun fles 53% lichter weten te maken. In 1971 bestond een 1,5 liter fles nog uit 51 gram plastic. Nu is dat nog maar 24 gram. Pure materiaalwinst. Een vergelijkbare ontwikkeling zie je bij de kunststof bakjes voor druiven of ander zacht fruit. Eerder hadden deze altijd een deksel, maar nu steeds vaker enkel een topfolie. Dat scheelt heel veel materiaal.

Naast reductie van de hoeveelheid verpakkingsmateriaal, kun je ook kijken naar de herbruikbaarheid. Door verpakkingen of componenten daarvan meerdere keren schoon te maken en opnieuw te gebruiken, gebruik je zo min mogelijk nieuwe materialen. Je past dan Re-use als strategie toe. Hergebruik kun je bijvoorbeeld mogelijk maken met een return-systeem in de supermarkt, zoals bij bierflesjes. Verpakkingen kunnen ook bij consumenten thuis opgehaald worden, zoals Pieter Pot doet. Of je kunt juist faciliteren dat consumenten de verpakking thuis zelf hergebruiken, bijvoorbeeld door navulverpakkingen of een hervulstation in de winkel aan te bieden.

Van grootschalig inzamelen tot opnieuw inzetten

Misschien wel de bekendste R-strategie is Recycle. Met recycling draag je er zorg voor dat de materialen na einde levensduur van je verpakking toch in de loop blijven. Bij het ontwerpen van een nieuwe verpakking kun je veel invloed uitoefenen op de recyclebaarheid van deze verpakking. Bijvoorbeeld door een verpakking van mono-materiaal te maken in plaats te kiezen voor veel complexere multi-materialen. Dat komt over het algemeen ten goede van de recyclebaarheid van de verpakking. 

Hoewel Recycling een bekende term is, heersen er verschillende ideeën over wat recycling precies is. Het KIDV hanteert 4 parameters voor goede recycling:

1. Een verpakking moet ingezameld of opgehaald kunnen worden door erkende afvalverzamelaars die op grote schaal kunnen inzamelen.
2. Het moet gesorteerd en gebundeld worden en naar een recycler worden gebracht.
3. De recycler moet het materiaal vervolgens op een industriële schaal kunnen verwerken tot een nieuwe grondstof.
4. De teruggewonnen grondstof moet ingezet kunnen worden voor nieuwe producten of verpakkingen. 

Alleen als je voldoet aan al deze voorwaarden, kun je spreken van een goed recyclebare verpakking. Wil je weten hoe jouw verpakking scoort op deze parameters? Daar heeft het KIDV de Recyclecheck Verpakkingen voor. Daar staan een aantal vragen in waarmee je kunt beoordelen hoe goed recyclebaar jouw verpakking is voor het huidige Nederlandse systeem. Vervolgens geeft het perspectieven om die verpakking te verbeteren. 

Verpakking in de keten

Voor alle R-strategieën voor verpakken geldt: houdt rekening met de gehele keten. Caitlin Ouwehand deed daarom een expliciete oproep naar de deelnemers van de Kickstart Workshop: “Kijk hoe de keten van jouw product-verpakkingscombinatie eruit ziet en in hoeverre je kunt spelen met die keten. Wees je er bewust van waar materiaal toegevoegd wordt en waar materiaal heengaat dat je kwijtraakt. Een heel goed idee aan de ene kant, kan namelijk een slecht idee aan de andere kant zijn. Denk dus altijd na over de invloed die jouw ontwerpkeuzes hebben op de rest van de keten.”

In de praktijk blijkt dit toch vaak makkelijker gezegd dan gedaan. Het komt niet vaak voor dat een verpakkingsontwerper rechtstreeks in contact staat met retailers, inzamelaars, recyclaars of fabrikanten die het recyclaat van jouw verpakking gebruiken. Dat maakt het lastig om de impact van je ontwerpkeuzes volledig te overzien. Toch is het de moeite waard om samen met je ketenpartners aan circulaire verpakkingen te werken. Je zult zien dat dit verrassende en innovatieve oplossingen oplevert.

Om dit te illustreren, deelde CIRCO’s Ingeborg Gort in het laatste deel van de Kickstart Workshop voorbeelden van CIRCO Tracks. In deze Tracks kwamen verschillende verpakkingsketens bij elkaar, met effectieve uitkomsten.

Aan tafel met ketenpartners

CIRCO faciliteerde al diverse Tracks rondom verpakkingen in de sierteelt. Hier kwam de hele keten bij elkaar: van kweker tot supermarkt en alles daaromheen. Het doel was niet zozeer om nieuwe verpakkingsvormen te ontwikkelen. Er zijn namelijk al mooie innovaties op de markt als plantbare potten en herbruikbare trays. Maar deze oplossingen kun je pas invoeren als iedereen uit de keten meewerkt. Doordat alle spelers uit deze keten samen kwamen, konden zij heel concreet aan de slag gaan om de oplossingen te implementeren. 

Een vergelijkbaar voorbeeld, maar dan uit een andere branche, was de Track rondom folies in de bouw. Ook daar kwam de hele keten bij elkaar. Onderwerp van gesprek waren de krimphoezen voor bijvoorbeeld bakstenen en allerlei andere materialen die in de bouw worden gebruikt. Samen keken de ketenpartners naar het systeem dat in België is opgezet. Daar zamelen ze de krimpfolies in, recyclen deze om het recyclaat weer toe te passen in nieuwe folies. 

Om dat ook in Nederland te kunnen realiseren, moeten heel veel afspraken met elkaar worden gemaakt. Hoe creëer je schone en uniforme retourstromen? Hoeveel procent recyclaat kun je toevoegen aan nieuwe hoezen? Wat mag je wel en niet aanbrengen op de folies (stickers, bedrukking)? Dit – en veel meer praktische vraagstukken – hebben de partijen in de Track met elkaar afgestemd. Samen vormde dit de eerste aanzet van de circulaire folie die de partijen de komende tijd willen ontwikkelen. Deze moet uiteindelijk maatgevend worden voor de rest van de bouwwereld.

Kickstart Workshop Circulair Verpakken

Je las een verslag van de Kickstart Workshop Circulair Verpakken van 16 februari 2023. Dit was een online sessie voor ontwerpers die wilden kennismaken met de basis van circulair verpakken. Wil je zelf ook een keer digitaal aanschuiven en geïntroduceerd worden in de wereld van circulair ontwerp? CIRCONNECT organiseert regelmatig Kickstart Workshops. Houd de agenda van CIRCONNECT in de gaten voor onze events.