Gebruik de kracht van de keten om effectief circulair te ontwerpen

Als we grondstoffen duurzamer en efficiënter willen gebruiken, is het van groot belang dat bedrijven binnen de keten samenwerken. Door deze samenwerking te omarmen, kunnen ontwerpers hun impact op het milieu verminderen en tegelijkertijd de kwaliteit en duurzaamheid van hun producten verbeteren. Zo kunnen bedrijven de transitie naar een circulaire economie realiseren. 

Impact door circulaire ketensamenwerking

Circulaire ketensamenwerking is een vorm van samenwerking tussen bedrijven met verschillende rollen in de keten. Zij hebben als doel om gezamenlijk activiteiten uit te voeren die direct of indirect leiden tot minder verbruik van (nieuwe) grondstoffen en het voorkomen van afval. Ketensamenwerking kan gebeuren in verschillende samenstellingen. Afhankelijk van welke partijen betrokken zijn, komen er andere vragen naar boven. Een producent vraagt zich samen met de leverancier wellicht af hoe zij zo efficiënt mogelijk kunnen produceren. Een retailer kan de vraag opbrengen hoe zij duurzaam gebruik kunnen stimuleren bij de consument. Een afvalverwerker wil mogelijk weten hoe ze kunnen zorgen voor de juiste afdanking van de producten na gebruik, zodat recycling van materialen of hergebruik van producten en/of componenten nog mogelijk is.  

Elke partij binnen de keten draagt zo bij aan het verduurzamen van de gehele keten en dus de levensduur van het product. Deze samenwerking kan plaatsvinden met partijen binnen dezelfde keten (zoals de leverancier van een producent met een gelinkte retailer), maar vindt ook met dezelfde ketenpartijen maar binnen een branche of industrie (zoals verschillende producenten van een productsoort of verschillende kunststof recyclers). 

Uitdagingen en mogelijke belemmeringen bij ketensamenwerking

Bedrijven en ontwerpers komen voor diverse vragen en opgaven te staan als zij een ketensamenwerking opzetten. Deelnemers aan het Expert Café noemden hierbij als voorbeeld het formuleren en afstemmen van individuele en gezamenlijke circulaire doelstellingen. Ook ervaren zij het opbouwen van wederzijds vertrouwen en goed zicht krijgen op elkaars belangen op zijn minst als een belangrijke uitdaging en soms als een belemmering voor ketensamenwerking. 

Mara Haverkort is Programmamanager Kennis & Inzichten bij het Versnellingshuis Nederland Circulair! Tijdens het Expert Café nam zij de deelnemers mee in de Rode Draden 2023. Dit jaar ligt de focus van deze notitie op belemmeringen die zich specifiek binnen circulaire ketensamenwerkingen voordoen. Een greep uit de inzichten.

Sociale factoren zijn onderbelicht

Bij het realiseren van circulaire ketens is niet alleen technologische innovatie nodig, maar vooral sociale innovatie. Het vraagt om nieuwe manieren van denken en doen. Hoe ga je om met botsende belangen? Hoe houd je iedereen betrokken en enthousiast? Het sociale aspect van circulaire ketensamenwerking is vaak een onderbelicht thema.

Mobilisatie van de keten is uitdagend

Samenwerking binnen de keten is niet vanzelfsprekend. Bedrijven zijn immers niet altijd bereid om samen te werken door concurrentie en individueel belang. Een onafhankelijke ketenregisseur kan hierbij handig zijn. Denk aan een branchevereniging, een maatschappelijke organisatie, een adviesbureau of misschien zelfs wel de overheid. Tijdens de sessie vroegen de sprekers zich af welke rol een ontwerper hierin kan vervullen.

Grote financiële opgave

Eén van de grootste belemmeringen die men ondervindt bij het aan willen gaan van een ketensamenwerking is financiering. Circulaire oplossingen vragen extra kosten en de resultaten zijn niet altijd direct zichtbaar. De verdeling van de lasten is een zoektocht. Wie draagt welke kosten? De baten komen niet altijd terecht bij degene die de kosten dragen. 

Factoren die leiden naar een succesvolle samenwerking

Partners for Innovation heeft al ruim tien jaar ervaring met het opzetten en begeleiden van ketenprojecten voor een duurzame samenleving. Dit heeft geleid tot dertien factoren die bepalend zijn voor het succes van ketenprojecten. Deze factoren zijn onderverdeeld in drie categorieën: wat is essentieel voor succes, wie zijn daarvoor verantwoordelijk en hoe pak je dat aan?

Ingeborg Gort (Partners for Innovation / CIRCO Expert Team) lichtte een aantal factoren uit:

• Wat: Combineer een gezamenlijke visie met individueel belang. Op deze manier blijft iedereen betrokken.
• Wie: Betrek innovatieve koplopers en partijen buiten de sector. Zij hebben al ervaring opgedaan en kunnen de andere partijen inspireren door bewezen resultaten te delen.
  
• Hoe: Denk niet direct in oplossingen. Vermijd aannames en neem eerst de tijd om het probleem goed te doorgronden. Zo vergroot je de uiteindelijke slagingskans van mogelijke oplossingen.

Voorbeelden uit CIRCO Tracks

Ingeborg noemde ook een aantal concrete voorbeelden van CIRCO Tracks, waarbij de gehele keten vertegenwoordigd was om te werken aan circulaire oplossingen. Zoals de Track ‘Folies in de bouw’. De meeste bouwfolies komen na eenmalig gebruik bij het restafval terecht. Hierdoor gaat ieder jaar veel waarde verloren. Wat kunnen producenten, bouwbedrijven en andere partijen in de waardeketen doen om waardeverliezen te voorkomen, de kosten voor afvalverwerking te beperken en de grondstoffenketen voor bouwfolies te sluiten? Samen keken de ketenpartners naar het systeem dat in België is opgezet. Daar zamelen ze de krimpfolies in, recyclen deze om het recyclaat weer toe te passen in nieuwe folies. 

Om dat ook in Nederland te kunnen realiseren, moeten heel veel afspraken met elkaar worden gemaakt, o.a. over de bedrukking van folies en het gebruik van etiketten. Maar ook over welke inzamelmiddelen er worden ingezet, hoe er moet worden gesorteerd en welke kosten voor transport worden berekend en hoe men dit administratief regelt onderling. Deze afspraken zijn tijdens de Track met alle partijen afgestemd. Samen vormt dit de eerste aanzet van een circulair systeem voor bouwfolies (met name pallethoezen) die de partijen de komende tijd gaan implementeren.

Verder verdiepen in het thema ketensamenwerking?
Je las een verslag van het Expert Café Ketensamenwerking van 24 mei 2023. Dit was een online sessie voor ontwerpers om in gesprek te gaan over hoe zij samenwerking zoeken met de keten rondom een materiaal- of productstroom in de circulaire economie. 

Heb je behoefte aan meer kennis over ketensamenwerking? Op het circulair ontwerp kennisplatform CIRCONNECT vind je naast de opname en de presentaties van het Expert Café, ook andere toepasbare bijdragen over dit onderwerp.