Wat is beter? Een bank van kunststof die 15 jaar meegaat, of een biobased bank die 7 jaar mee gaat? Hoe bepaal je dan wat beter is vanuit milieu-, gebruikers- en financieel perspectief? Wat betekent dit voor het design van producten? Relevante vragen als je een product circulair wil ontwerpen en op de markt wil brengen. Dat circulair ontwerp een belangrijke voorwaarde is voor een circulaire economie, blijkt uit het feit dat 80% van de milieu-impact al wordt bepaald in de ontwerpfase van een product. Deze fase reikt verder dan alleen functionaliteit, materiaalkeuze of esthetisch design. Life Cycle Design is een strategie waarmee ontwerpers circulair kunnen ontwerpen. In samenwerking met Fraunhofer IZM verzorgde CIRCONNECT een expertsessie over dit onderwerp voor het Circular Design Forum. Een terugblik op deze middag.
Het Circular Design Forum (CDF) is een jong samenwerkingsinitiatief waar kennis, ideeën en praktijken worden gedeeld tussen verschillende belanghebbenden op het gebied van circulair ontwerpen. Het initiatief is begin 2023 geïntroduceerd en bestaat uit een diverse groep organisaties, zoals fabrikanten, universiteiten, onderzoeksinstituten en ontwerpbureaus. Het is bedoeld als een hotspot voor het opbouwen van waardevolle relaties met experts in het veld, het creëren van gemeenschappelijk begrip en het katalyseren van circulair ontwerp.
Expertsessie levenscyclus ontwerp
CDF organiseerde afgelopen maart (systeemontwerp) en april (duurzame materialen) al expertsessies. Afgelopen maand was het de beurt aan CIRCONNECT en Fraunhofer IZM om een sessie te verzorgen over het onderwerp levenscyclus ontwerp. Fraunhofer Instituut is gespecialiseerd in toegepast en industrieel contractonderzoek en richt zich op verpakkingstechnologie en de integratie van multifunctionele elektronica in systemen.
In de voorbereiding van de expertsessie werd al snel duidelijk dat er behoefte is aan verdieping op dit onderwerp. Ontwerpers hebben wel een idee wat levenscyclus ontwerp inhoudt en hoe ze het in de praktijk kunnen toepassen. Aan de andere kant zijn er nog veel verschillende meningen over de definitie en de verschillende tools en benaderingen die ontwerpers kunnen gebruiken om tot een circulair product te komen. Dit vormde een extra motivatie om alle aanwezige ontwerpkennis in te zetten en zo het onderwerp levenscyclus ontwerp in een co-creatie sessie verder te brengen.
Introductie levenscyclus ontwerp
Binnen CIRCONNECT beschouwen we levenscyclus ontwerp als het ontwerpen van producten gebaseerd op de gehele levenscyclus. Vanaf de exploitatie en verwerking van grondstoffen, preproductie, productie, distributie, tot het gebruik en het terugbrengen van materialen in de industriële kringlopen. Waarbij je keuzes maakt op basis van prijs, gebruik én milieu indicatoren.
Met de deelnemers, veelal bekend met het onderwerp en tegelijkertijd nog volop aan het ontdekken, hebben we levenscyclus ontwerp in 4 blokken naar de praktijk gebracht:
- Zicht krijgen op de status van levenscyclus ontwerp binnen de ontwerppraktijk.
- Introductie en validatie van het Framework Circular Design als tool om ontwerpdimensies in uit te werken.
- Toepassing van dit raamwerk op specifieke sectoren, in dit geval meubels en elektronica.
- Delen van conclusies en vervolgvragen.
Wel bekend, nog niet altijd bemind
Uit polls en een brainstorm bleek dat de deelnemers al goed thuis zijn in het thema, voor 96% van de deelnemers is levenscyclus ontwerp bekend terrein. Toch past maar een klein deel (15%) van de aanwezigen dit toe in álle beslissingen die zij nemen in hun ontwerpproces. Voor sommige bedrijven geldt bijvoorbeeld dat ontwerpkeuzes gemaakt worden op esthetiek en functionaliteit en dat levenscyclus ontwerp geen waarde is waar zij zich op richten. Een andere genoemde drempel is dat ontwerpkeuzes op het hoogste niveau binnen het bedrijf gemaakt worden en niet aan de ontwerptafel.
Het Framework Circular Design
Levenscyclus ontwerp is een integrale aanpak met veel ontwerpelementen, zo bleek al uit de genoemde definitie. Om grip te krijgen op al deze ontwerpdimensies is het Framework Circular Design ontwikkeld door circulair ontwerp programma CIRCO in samenwerking met CIRCONNECT partners. Het raamwerk is ontstaan vanuit de jarenlange ervaring met circulaire ontwerpmethodieken die CIRCO inmiddels heeft opgedaan. En tegelijkertijd vanuit de constatering dat het vakgebied nog jong en in ontwikkeling is.
Drie elementen komen samen in dit praktische raamwerk:
- de Value Hill: een beproefd middel om waardebehoud van producten in kaart te brengen;
- 3 ontwerpdimensies: van product en dienst, naar business model en waardesysteem;
- 4 ontwerpfocussen: de fasen van een productleven met een glansrol voor de Rethink-strategie uit de R-ladder.
Inmiddels is het raamwerk op verschillende plekken -zowel nationaal als internationaal- gepresenteerd. Om het verder te ontwikkelen is het belangrijk om van ontwerpers te horen of dit voor hen werkt, of het aansluit bij hun dagelijkse ontwerppraktijk. In de expertsessie viel op dat men nog vooral vanuit milieuperspectief naar levenscyclus ontwerp kijkt. Dat het waardevol is om businessmodel en waardesysteem in hun ontwerpproces mee te nemen is nog relatief nieuw, ook voor deze groep (goed geïnformeerde) ontwerpers.
Toepassing in meubelsector
Elke sector heeft zijn eigen karakteristieken en uitdagingen. Wat zegt dit over de toepassing van circulaire ontwerptools, verschillen deze ook per sector? Om dit te ontdekken is in de sessie het Framework Circular Design toegepast op een case in de meubelsector (Landal GreenParks & OT Design). Juist in deze sector is waardebehoud een stevige uitdaging. Zo wordt meubilair op vakantieparken intensief gebruikt. Een bank wordt vaak na zeven jaar vervangen, en soms ook al eerder. Deze banken zijn volledig verlijmd en geniet, waardoor reparatie te duur is en recycling moeilijk.
Deze bedrijven ontwikkelden een modulaire bank en namen daarin de businesspotentie als belangrijk uitgangspunt. Het ontwerp is gericht op snelle reparaties, updates en recyclebaarheid. Naar verwachting gaat de bank wel 15 jaar mee. Het stalen frame biedt een sterke basis waarop de andere modules zijn bevestigd, en kan worden hergebruikt. De uitstraling van de bank is aan te passen door de armleuningen, poten of bekleding te vervangen. Elk onderdeel van de bank heeft een aparte hoes, die eenvoudig te vervangen is.
Verschillende ontwerp uitdagingen binnen een sector
Uit de waardevolle discussies tussen de deelnemers kwam naar voren dat de karakteristieken van een bepaalde sector wel degelijk bepalen wat de uitdagingen zijn op het gebied van product/service, businessmodel en waardesysteem. Een opvallend inzicht is dat die uitdagingen niet alleen verschillen tussen sectoren, maar ook binnen een sector. Bijvoorbeeld door een verschillende marktpositie en positionering. Zo zagen we bij een high-end elektronica merk dat circulariteit hand in hand gaat met de producteigenschappen. Een hoge mate van repareerbaarheid en hoge kwaliteit zijn belangrijke elementen in het ontwerpproces. De commerciële stimulans is er al en het draagt rechtstreeks bij aan hun positionering. Het is daarmee volledig verankerd in het bedrijf, op alle niveaus. Toch geldt dat het ook voor deze bedrijven zinvol is om, ondanks de waarschijnlijk nu al hogere winstmarge, hun businessmodel onder de loep te nemen. Hiermee is nog eens veel winst te behalen. Zetten we daar een low-end merk tegenover, zien we dat er andere drivers kunnen zijn. Met als voorbeeld dat circulaire ontwerpkeuzes afgezet worden tegen de kosten van bepaalde vormen van CO2-compensatie. In dit geval hebben ontwerpers duidelijk minder vrijheid om deze keuzes te maken.
Conclusies en vervolg
Aan het einde van deze co-creatie sessie reflecteerden de deelnemers op het onderwerp levenscyclus ontwerp in het algemeen en het Framework Circular Design in het bijzonder. Is het een logisch raamwerk? Wat is er nog nodig voordat je hiermee gaat werken in je dagelijkse ontwerppraktijk? Of zijn er andere tools die je gebruikt? Deelnemers zien er een meerwaarde in om het businessmodel- en waardesysteem perspectief mee te nemen in hun ontwerpproces. Hun inschatting is dat het voor bedrijven nog wel complex kan zijn en dat zij bepaalde elementen zullen gaan kiezen uit het raamwerk, terwijl op sectorniveau de integrale aanpak juist goed kan werken.
Hoe verder na deze sessie? De grote hoeveelheid beschikbare ontwerpkennis heeft waardevolle inzichten opgeleverd die helpen om levenscyclus ontwerp als concept verder te vertalen naar en te integreren in de dagelijkse praktijk van bedrijven. Iris Grobben (CIRCONNECT), die samen met Pieter van Os en Ronja Scholz (Fraunhofer IZM) de sessie faciliteerde kijkt tevreden terug op de middag:
‘Het holistisch kijken naar impact op milieu indicatoren als CO2, biodiversiteit, waterverbruik en effecten op de business potentie van ontwerpkeuzes is nodig om tot levensvatbare en toekomstbestendige circulaire producten én proposities te komen. Het vakgebied van lifecycle design wordt stap voor stap verder gebracht door ontwerpers in hun dagelijkse praktijk bij innovatieve bedrijven die durven na te gaan denken over het ontwerpen van producten voor meerdere levenscycli en zo ervaring opdoen en conceptuele ideeën tot realisatie brengen. De sessie was een goede validatie vanuit het kennisplatform circular design ontwikkelde framework en CIRCONNECT blijft zich inspannen om deze kennis te verzamelen, toepasbaar en beschikbaar te maken’.
Deze expertsessie werd samen met Fraunhofer IZM gefaciliteerd vanuit het platform Circular Design CIRCONNECT. In dit platform staat het verzamelen en beschikbaar maken van circular design kennis centraal. Met als doel om de transitie naar een circulaire economie te versnellen. CIRCO is initiatiefnemer en aanjager van dit platform. Inmiddels doen 15 partners mee en hebben zij een start gemaakt om het platform verder vorm te geven.
Discussieer mee