Wat heeft een matras te maken met een PET Tray?

2. Zadel anderen niet op met jouw (slecht recyclebare) materialen 

Cascadering – het recyclen van materialen ten behoeve van andere producten – is niet volledig circulair. Beter is het om je eigen kringloop te sluiten. Pas de materialen toe uit je eigen productgroep, assortiment of sector. 

Matrassen worden bijvoorbeeld vaak gerecycled tot judomatten of koeienmatten. Dat is een lineair product en komt neer op uitstel van verbranding. Niet heel circulair dus. 

In het verleden gebruikte Hordijk frisdrankflesmateriaal voor trays. Ook niet heel circulair, want het betekent enerzijds dat er nieuw materiaal (primair fossiel PET) nodig is voor flessen. Anderzijds werden de trays uiteindelijk verbrand. Bovendien is de flessenstroom nu niet meer beschikbaar, omdat ze voor flessen worden ingezet. Zo kan je inputstroom dus zomaar opdrogen.

De conclusie? Een matras moet weer een matras worden, een tray moet weer een tray worden.

Kanttekening is uiteraard dat het wel beter is dan verbranden. Dus zolang het nog niet anders kan, is cascadering in specifieke toepassingen tijdelijk een geschikt alternatief.

3. Sommige kunststoffen (of materialen) zijn circulairder dan andere

De eigenschappen van verschillende kunststoffen maakt dat ze meer of minder geschikt zijn wanneer je ontwerpt met het oog op recycling. 

Zo lijkt PET (polyester) het meest geschikte plastic op dit moment. Het is thermoplastisch en daardoor goed mechanisch recyclebaar. Daarnaast heeft het een dichte structuur en absorbeert geen chemische middelen (zoals benzeen). Het leent zich bovendien voor nacondensatie; een extra stap die ervoor zorgt dat eigenschappen van het materiaal geupgraded kunnen worden tijdens het recycling proces (dit is niet mogelijk bij de polyolefinenen zoals PP en PE). Een bijkomend voordeel voor matrassen is tot slot dat polyester een brandvertragend effect heeft.

Ondanks dat PET momenteel de voorkeur geniet, blijft de zoektocht voor betere materialen bestaan. Zowel Auping als Hordijk zijn continu bezig met de zoektocht naar de beste materialen.

4. Tariefdifferentiatie werkt als incentive voor Design for Recycling

Voor PET flessen is er een statiegeldsysteem dat verplicht is voor alle spelers. Voor heel veel andere foodverpakkingen is dit er (nog) niet. In dat geval is het belangrijk dat er incentives zijn voor de partijen die de verpakkingen op de markt brengen. Daarmee worden zij gestimuleerd om ervoor te zorgen dat de verpakkingen goed recyclebaar zijn. Een prijsprikkel is hierin voordehandliggend.

Redelijk recent is voor kortcyclische kunststof verpakkingen een systeem van tariefdifferentiatie ingevoerd. Bedrijven die verpakte producten op de markt brengen, betalen over de verpakkingen een heffing aan het Afvalfonds. Om het gebruik van goed recyclebare verpakkingen verder te stimuleren verhoogt Stichting Afvalfonds Verpakkingen de heffing voor slecht recyclebare verpakkingen en verlaagt ze de heffing voor goed recyclebare verpakkingen. Hoewel hierin nog veel te leren is, lijkt dit systeem wel al te werken.

Het belangrijkste dat een langcyclisch product zoals de matras hiervan kan leren is ten eerste om materialen in te zetten die recyclebaar zijn en voor dezelfde toepassing kunnen worden gebruikt. Maar ook om hiervoor een tariefdifferentiatie binnen de vrijwillige producentenverantwoordelijkheid (UPV) te regelen.

5. Het is van gezamenlijk belang om een standaard in de markt zetten

Om écht impact te maken met recycling, moet je samenwerken met je concurrent. Alleen zo kunnen we de beweging maken naar nieuwe marktstandaarden die zorgen dat recycling rendabel is. En dat is in ieders belang.

Het matrasassortiment van Auping is sinds mei 2022 voor 80% (!) circulair. Een gigantische prestatie, aangezien zij 3 jaar geleden pas de eerste circulaire matrassen verkochten. Daarnaast produceert Auping deze circulaire matrassen voor andere matrasmerken. Zij hebben hier afspraken over gemaakt: concurrenten mogen hetzelfde basismatras maken en verkopen, maar niet de luxere types. Auping ziet dat de consument erg enthousiast is over de circulaire matrassen, dat helpt enorm bij het enthousiast maken van andere producenten. 

Filigrade hanteert dezelfde aanpak. Zij testen hun CurvCode codering met een consortium van meer dan 40 partijen. Met deze codering wordt het mogelijk om in kunststof sorteerinstallaties, non-food van food verpakkingen te kunnen onderscheiden en uitsorteren. Hierdoor heb je bewijs dat materiaal oorspronkelijk foodgrade was (dit is nodig vanwege wetgeving en moet aangevraagd worden bij de European Food Safety Authority). Een prachtige oplossing, maar zoiets wordt alleen rendabel als een groot deel van de markt dit toe gaat passen.

6. Liever mechanische dan chemische recycling

Chemische recycling is, afhankelijk van type polymeer en type technologie, vaak veel energie-intensiever en brengt daardoor een hogere milieu impact met zich mee voor het verwerken van materialen dan mechanische recycling. Pas chemische recyclen dus alleen toe als het een lagere impact heeft en een betere yield oplevert of als mechanische recycling geen goede kwaliteit meer oplevert. 

Er is één uitzondering: foodgrade plastics. Het is momenteel namelijk nog niet mogelijk om met mechanische recycling in een niet gesloten systeem (zoals statiegeld) een foodgrade te krijgen. Gelukkig wordt daar aan gewerkt, want door herkenbaarheid in sortering (CurvCode) kan er straks gesorteerd worden op food en non-food stromen, waardoor ook in een open systeem kan worden gesourced op foodgrade materiaal.

De afweging die producenten maken tussen mechanische en chemische recycling, bevindt zich in een spanningsveld.

Zo hanteert Hordijk op dit moment een A B A constructie in de PET Tray: de binnenlaag is gerecycled, de buitenste lagen zijn van virgin materiaal. De virgin laag kan in de toekomst trouwens door chemisch gerecycled PET worden vervangen. Na meermalen mechanisch recyclen van PET krijg je een grijze of gelige verkleuring die volgens de producent niet wenselijk is, op dat moment wordt er (in de toekomst) alsnog chemisch gerecycled.

Ook de matrassector loopt op dit gebied nog tegen uitdagingen aan. PU schuim (Polyurethaanschuim in matrassen) lijkt nu nog geen toekomstbestendig materiaal, want het is niet hoogwaardig mechanisch recyclebaar. De mogelijke chemische recyclingsroutes  (o.a hydrolyse) levert echter tot nu toe een lage yield op; niet alle grondstoffen die je erin stopt, krijg je weer terug, alleen het polyol. Dus dat betekent dat je alsnog nieuwe fossiele grondstoffen (o.a. isocyanaten) nodig hebt om opnieuw schuim te kunnen maken. Dit terwijl grondstofleveranciers voor PU schuimfabrikanten wel inzetten op chemische recycling van matrassen om daar polyol van te maken voor matrassen. De vraag is: gaat dit voldoende zijn?

Aan de slag met Design for Recycling

Al met al zijn er al heel wat aanknopingspunten om aan de slag te gaan met Design for Recycling. Maar het blijft een gebied in ontwikkeling, waarin veel materiaalonderzoek gaande is. 

Wil je concreet aan de slag met circulair ontwerp en samenwerking in de keten? Volg dan een CIRCO Track. Hordijk en Auping gingen je voor.

• CIRCO Track: Circulair verpakken van afhaal- en bezorgmaaltijden
• CIRCO Track: Luiers en incontinentiemateriaal
• CIRCO Track: Textiel hergebruik en recycling

* Programma Circular Plastics Conference 2022
** In Nederland worden matrassen gerecycled door Retour Matras en Matras Recycling Europe